Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nauka

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Badania

Podstawową orientacją badawczą pracowników Katedry Porównawczych Studiów Cywilizacji jest refleksja nad kulturowym i cywilizacyjnym zróżnicowaniem form instytucjonalnych, form ekspresji i komunikacji członków różnych kręgów kulturowych, prowadzone badania nad kulturą mają wymiar komparatystyczny i międzykulturowy. Interdyscyplinarny charakter prowadzonych badań uwzględnia zarówno perspektywy antropologii społeczno-kulturowej, filozofii kultury, socjologii kultury, filologii, w tym filologii orientalnych, etnologii i archeologii, jak również kulturoznawstwa. Prowadzone badania dotyczą zarówno zjawisk charakterystycznych dla cywilizacji starożytnych, ale w równej mierze odnoszą się do zjawisk kultury współczesnej. Zagadnienia obecne w klasycznej anglosaskiej szkole kulturoznawczej zyskują w naszych badaniach dodatkowy, szeroki walor porównawczy dzięki odniesieniu ich do zróżnicowanych historycznie i geograficznie układów społeczno-kulturowych.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Europa

W Polsce joga jest obecna od nieco ponad stu lat. Jej dzisiejszy kształt – jej miejsce w życiu jednostki, jej usytuowanie w przestrzeni społecznej, jej funkcje, jej odbiór (i to zarówno ten pozytywny, jak i negatywny) nie powielają – jak mogłoby się zdawać – losów jogi na Zachodzie, gdzie jest obecna znacznie dłużej niż w Polsce. „Import" i adaptacja wzorców zachodnich dotyczą bowiem ostatnich dziecięciu, może piętnastu lat, a więc czasu gdy joga stała się w Polsce zjawiskiem powszechnym i masowym. Dzieje wcześniejsze, a w szczególności okres od przełomu XIX i XX wieku do wybuchu drugiej wojny światowej jest czasem, w którym powstają specyficzne (i specyficznie) polskie adaptacje i interpretacje jogi, które zostały zdeterminowane przez określoną sytuację polityczną, w jakiej znalazła się Polska i są odpowiedzią na proreformatorskie potrzeby ówczesnych czasów. Badania Agaty Świerzowskiej dotyczą dziejów jogi w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem jej najwcześniejszych etapów. Badania te nie są jednak jedynie próbą systematycznego opisania historii tej dyscypliny. Ukazanie historii jogi staje się bowiem pretekstem do zrekonstruowania antropologii i myśli społecznej, kryjącej się w programie „polskiej jogi" i stanowiącej o jej specyfice. 

Wojciech Klimczyk w swojej pracy badawczej zajmuję się społeczną rolą tańca. Jego badania mają charakter zarówno historyczny jak też dotyczą współczesności. Mają pomóc zrozumieć, w jaki sposób tworzy się kinetyczny światopogląd epoki, jakie miejsce zajmuje w ludzkiej świadomości ciało w ruchu i do jakich konsekwencji praktycznych to prowadzi. W pierwszej mierze interesuje Klimczyka taniec sceniczny ze szczególnym uwzględnieniem tańca współczesnego. Stara się opowiadać o nim jako aktywności uwikłanej w skomplikowanej gry kulturowe, wchodzącej w dialog z innymi dziedzinami sztuki i z przemianami społecznymi. Jego szczegółowe badania dotyczą specyfiki procesu twórczego, a przede wszystkim stosowanych przez artystów strategii ruchowych o charakterze krytycznym: bezruchu, ruchu spowolnionego, arytmicznego, wykorzystującego estetykę ekscesu. W rozważaniach historycznych szuka odpowiedzi na pytanie o rolę, jaką w historii cywilizacji europejskiej taniec odgrywał w budowaniu najróżniejszych wspólnot: od lokalnych po narodowe i ponadnarodowe. Prowadzi to do zwrócenia szczególnej roli na związki tańca z szeroko rozumianą polityką.  Do tej pory efektem badań stały się: praca doktorska Anthropology of Contemporary Dance Theatre. Dynamics of artistic practice oraz książka Wizjonerzy ciała. Panorama współczesnego teatru tańca (Kraków 2010).

Przedmiotem zainteresowań Jadwigi Romanowskiej jest kultura flamenco. W swoich badaniach skupia się głównie na jednej z jej podstawowych manifestacji  – tańcu. Problemem badawczym opracowywanej przez nią rozprawy doktorskiej jest negocjowanie transkulturowej tożsamości na przykładzie szkół tańca w Sewilli. Badania mają na celu próbę opisu procesu negocjowania/konstruowania się tożsamości transkulturowej wśród przebywających w Sewilli obcokrajowców będących profesjonalnymi, bądź pretendującymi do tego miana, tancerzami.

Tradycje ezoteryczne stanowią niezwykle ważny aspekt kultury zachodniej, którego źródeł można szukać jeszcze w koncepcji starożytnej gnozy. Jako takie stanowiły one zawsze alternatywny nurt w dziejach zachodniej duchowości, zazwyczaj stojący w opozycji do wierzeń chrześcijańskich, które zyskały status ortodoksyjnych. Ideami charakterystycznymi dla ezoterycznych tradycji zajmuje się Izabela Trzcińska oraz Karolina M. Kotkowska.

Zainteresowania Izabeli Trzcińskiej dotyczą zarówno przejawiania się tradycji ezoterycznych w kulturze nowożytnej Europy, jak i w realiach świata ponowoczesności. Ich zrozumienie pozwala zrekonstruować kulturowy obraz człowieka i świata na Zachodzie w nowej perspektywie, tak istotnej dla ukształtowania również współczesnej wyobraźni.

Przedmiotem zainteresowań Karoliny Marii Kotkowskiej jest specyfika środowisk ezoterycznych w XIX i XX wieku, działalność Towarzystwa Teozoficznego w Polsce oraz metodologia badań zachodniego ezoteryzmu. W badaniach uwzględnia perspektywy historii idei (historii intelektualnej), esoteric studies, antropologii symbolicznej V. Turnera i interpretacyjnej C. Geertza oraz kategorii wypracowanych przez B. Latoura. Prowadzi także studia komparatystyczne.

Badania dotyczą szeroko pojętej starożytnej kultury celtyckiej, jej wielorakich przejawów oraz wpływów na różnorodne obszary życia, również współczesnego. Badania obejmują: funkcjonowanie celtyckiego ustroju społecznego; pozycję i rolę warstwy druidycznej, kobiety oraz mężczyzny w tejże społeczności; mitologię i wierzenia; miejsca kultu; kalendarz świąt; eschatologię; rodzaj bohaterów celtyckich; sztukę celtycką (literaturę, elementy zdobnicze, także architektoniczne, ich symbolikę); wpływ kultury celtyckiej na kształtowanie się tradycji arturiańskiej; wpływ kultury celtyckiej na chrześcijaństwo (chrześcijaństwo celtyckie); ślady kultury celtyckiej na ziemiach Polski; przejawy kultury celtyckiej we współczesnych kulturach europejskich (m.in. w kulturze popularnej). Badania prowadzi dr hab. Bożena Gierek.

Badania mają charakter socjolingwistyczny, z uwzględnieniem perspektywy historycznej oraz uwarunkowań ekonomicznych. Uwzględnienie perspektywy historycznej jest konieczne w celu prześledzenia rozwoju angielskiej (później brytyjskiej) polityki kolonialnej (wykorzystującej instrumenty ekonomiczne) wobec Irlandii i jej wpływu na język irlandzki. Współczesnych trendów rozwoju ekonomicznego oraz związanych z nimi procesów globalizacyjnych nie sposób pominąć w formowaniu polityki językowej XXI wieku. Język jako wytwór społeczeństwa, jego kultury zawsze pozostaje w centrum życia społecznego, stąd punktem wyjścia do badań nad językiem jest badanie aspektów tego życia, spojrzenie na język jako wytwór kultury, ale także jako element kulturotwórczy, jak i na jego miejsce i rolę w kształtowaniu się tożsamości narodowej. Badania prowadzi dr hab. Bożena Gierek.

Badania dotyczą obecności rytuałów, ich znaczenia i funkcji, jaką pełnią zarówno w tradycyjnych jak i współczesnych społeczeństwach, zarówno w obszarze religijnym jak i świeckim. Szczególna uwaga poświęcona jest dawnym rytuałom, które są sprawowane we współczesnych społecznościach, jak i przenikaniu się sfery religijnej i świeckiej, czy też przeniesieniu (wykorzystaniu) rytuałów z jednej sfery (głównie religijnej) do drugiej, co jest jednym z przejawów desakralizacji dawnych rytuałów. Badania prowadzi dr hab. Bożena Gierek.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Kultury śródziemnomorskie i Afryka Północno-Wschodnia

Gemmy z okresu rzymskiego są przedmiotem badań Grażyny Bąkowskiej-Czerner. W ubiegłych latach zajmowała się ikonografią na gemmach magicznych, na ten temat napisała również rozprawę doktorską.  Ikonografia jest odzwierciedleniem panującej na danym terenie religii, kultury, prądów filozoficzno-religijnych. Niektóre gemmy były amuletami odwołującymi się niekiedy do tajemniczych kultów i magii. Inskrypcje wyobrażane na gemmach bardzo często nawiązują do papirusów magicznych. Obecnie opracowywane są gemmy antyczne pochodzące ze stanowiska Novae (Svishtov, Bułgaria) w ramach prac Międzynarodowej Interdyscyplinarnej Ekspedycji Archeologicznej Novae Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Bułgarskiej Akademii Nauk. Wstępne wyniki badań przedstawione zostały na kongresie w Ruse (XII International Limes Congress).

Na terenie stanowiska z okresu hellenistyczno-rzymskiego Marina El-Alamein od roku 2008 odkrywane i zabezpieczane są termy rzymskie. W badaniach tych w ramach Polsko-Egipskiej Misji Konserwatorskiej bierze udział Grażyna Bąkowska-Czerner. Są to jedne z nielicznych tak dobrze zachowanych łaźni rzymskich na terenie Egiptu. Znajdują się w samym centrum miasta. Już po wstępnych badaniach zauważono kilka faz przebudowy. O długim użytkowaniu łaźni świadczą również liczne warstwy malowideł ściennych. Termy nie były duże, ale bardzo eleganckie. Podłogi pokrywały mozaiki albo marmurowe płyty. Odkrywane są detale architektoniczne, fragmenty polichromii, które są również świadectwem bogatego wystroju pomieszczeń. Ceramiki, szkło, a także monety, znajdowane na stanowisku, pomagają datować powstanie i funkcjonowanie łaźni.

Celem prowadzonych prac jest odsłonięcie całego zespołu łaźni, rozpoznanie układu funkcjonalnego, datowanie oraz znalezienie analogii. Wstępne wyniki badań zostały przedstawione na kilku konferencjach w tym międzynarodowych oraz opublikowane w artykułach.   

Ceramika z okresu meroickiego znaleziona na stanowisku Gebel Barkal/Napata (Sudan) od 2004 roku jest przedmiotem studiów Grażyny Bąkowskiej-Czerner. Badania prowadzone są w ramach projektu Włoskiej Misja Archeologiczna Uniwersytetu Ca'Foscari w Wenecji. W ostatnich latach częściowo odsłonięte zostały dwa pałace (Pałac Natkamani i B2400) oraz struktura określana jako B2200. Ceramika pochodząca z tych obiektów jest wysokiej jakości, wiele naczyń było dekorowanych, głównie malowanych. Wizerunki nawiązują do religii egipskiej, a także kultury hellenistycznej oraz do lokalnych tradycji. Naczynia używane były do różnych celów, do przechowywania produktów, do gotowania, inne traktowano jako zastawę stołową, były też takie, które służyły do celów kultowych. Naczynia pochodzą z różnych warsztatów, niekiedy odległych. Badana ceramika jest również datownikiem.

Celem prowadzonych prac jest utworzenie bazy danych, opracowanie typologii naczyń oraz ikonografii. Niewiele jeszcze wiadomo na temat stanowiska Gebel Barkal/Napata okresu meroickiego. Studia nad ceramiką przyczynią się do datowania odkrywanych budynków, interpretacja wyobrażeń na naczyniach przybliży kulturę i religię panującą w tym okresie. Wśród wizerunków o tematyce religijnej widoczny jest silny synkretyzm religijny.

Wyniki badań są przedstawiane na konferencjach międzynarodowych oraz publikowane w formie artykułów. Projekt zakończony zostanie publikacją w postaci monografii.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Bliski Wschód

W latach 1998-2000 z ramienia Zakładu Porównawczych Studiów Cywilizacji Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego prowadzono badania terenowe w Turcji i Syrii, Libanie i Jordanii, Iraku, Iranie oraz Izraelu. Ich celem było stworzenie możliwie pełnej dokumentacji syryjskich zabytków, wspólnot oraz zwyczajów. Syryjskie wspólnoty chrześcijańskie – założone przez apostołów Piotra i Pawła, Jakuba i Tomasza – mieszkaj dziś na terenach Turcji i Syrii, Libanu i Jordanii, Iraku, Iranu oraz Izraela, gdzie, pomimo wrogości otoczenia, niedostatku szkół oraz instytucji kulturalnych, nadal pielęgnuj starożytne tradycje, wiarę i język aramejski, tak bardzo podobny do tego, w którym dwa tysiące lat temu przekazał światu swoją naukę Jezus Chrystus. Dyskryminacja, represje i brak perspektyw życiowych są przyczynami kolejnych fal emigracji chrześcijan syryjskich do Europy i Stanów Zjednoczonych. Z miesiąca na miesiąc wyludniają się na Bliskim Wschodzie wioski od tysiącleci chrześcijańskie. Kulturowe dziedzictwo Kościołów syryjskich ginie w zatrważająco szybkim tempie.

Badania były prowadzone w czterech etapach:

  • w lipcu, sierpniu i wrześniu 1998 roku w Turcji, Syrii i Libanie 
  • w marcu i kwietniu 1999 roku w Iranie
  • w czerwcu, lipcu i sierpniu 1999 roku w Libanie, Syrii, Jordanii oraz Iraku 
  • w grudniu 1999 i styczniu 2000 w Izraelu. 

Plonem tych badań stała się książka Zapomniani Bracia. Ginący świat chrześcijan Bliskiego Wschodu (Kraków 2003) przygotowana do druku przez Andrzeja Flisa i Beatę Kowalską. Zawiera ona 164 barwnych fotografii i przynależy do tradycji badawczej nazywanej visual sociology.

W 2008 roku Paulina Niechciał prowadziła badania terenowe w Iranie, poświęcone współczesnej zaratusztriańskiej (zoroastryjskiej) mniejszości religijnej, skupiając się na wspólnocie zamieszkującej stolicę kraju – Teheran. Oryginalne koncepcje tej irańskiej religii wpłynęły na myśl Bliskiego i Środkowego Wschodu aż po Indie, oddziałując na chrześcijaństwo, islam, judaizm, wyznania gnostyczne czy północny buddyzm. Na terenie przedmuzułmańskiego Iranu zaratusztrianizm był budulcem perskiej tradycji i tożsamości, a po VII wieku, w wyniku podboju arabskiego i ekspansji islamu na Bliski Wschód, społeczność wyznawców tej religii malała liczebnie, a z czasem znalazła się na marginesie irańskiego społeczeństwa zdominowanego przez muzułmanów. Celem badań, odbywanych w ramach stażu naukowo-badawczego Biura Uznawalności Wykształcenia i Współpracy Międzynarodowej, była odpowiedź na niepodejmowane dotychczas przez badaczy pytanie, w jaki sposób współcześni zaratusztrianie konstruują własną tożsamość oraz chronią własną religię i kulturę w kontekście szyickiego państwa wyznaniowego, jakie stanowi Islamska Republika Iranu. W rezultacie badań powstały artykuły naukowe oraz książka Mniejszość zaratusztriańska we współczesnym Teheranie. O tożsamości zbiorowej w kontekście dominacji szyickiej (Kraków 2013).

Biblia hebrajska jest podstawowym tekstem dwóch wielkich tradycji monoteistycznych: judaizmu i chrześcijaństwa. Siła oddziaływania tej księgi wykracza jednak zdecydowanie poza obszar religii a reiteracje mitów oraz idei w niej zawartych są od wieków obecne w sferze świeckiej. Szczególna pozycja Biblii w szeroko rozumianej kulturze Zachodu sprawia, że jej treść w zasadzie znają wszyscy, jednak mało kto zadaje sobie trud dekonstrukcji tak podstawowej księgi, która przecież „była od zawsze". Tymczasem na ów tekst można spojrzeć z wielu różnych perspektyw, przede wszystkim literackiej i religioznawczej, jako na niezwykle złożoną kompozycję powstałą w kontekście mozaiki tradycji religijnych starożytnego Bliskiego Wschodu. Taka perspektywa interpretacyjna umożliwia z kolei wyjście poza tradycyjnie uznaną egzegezę i dotarcie do bogactwa biblijnych mitów politeistycznych oraz ponowne odkrycie (nie)znanych dotąd treści. Tymi właśnie zagadnieniami zajmują się dr Andrzej Mrozek oraz dr Wojciech Kosior.

Wśród konstytutywnych tekstów judaizmu rabinicznego znajdują się dwa Talmudy (babiloński i jerozolimski) oraz średniowieczne kolekcje midraszy, m.in. Rabba, Tanchuma i Pirkej de-rabbi Eliezer. Lwią część Talmudów oraz wiele spośród midraszy zajmują kwestie halachy – tradycyjnych norm postępowania regulujących życie wyznawców judaizmu w zmieniających się warunkach historycznych i kulturowych. Jakkolwiek podstawowym punktem odniesienia tych tekstów pozostaje Biblia hebrajska, to jednak zawierają one bogactwo materiału pochodzącego z zupełnie innych źródeł. Tyczy się to przede wszystkim różnego rodzaju opowieści, czyli tzw. aggad. Wśród nich wskazać można na rozwinięcia i uzupełnienia wątków biblijnych, podań o przygodach poszczególnych rabinów czy też niezwykłe legendy będące wynikiem fuzji tradycji żydowskich, greckich, perskich oraz babilońskich. Tym właśnie obszarem tematycznym zajmuje się dr Wojciech Kosior. Interesują go przede wszystkim zagadnienie rabinicznej angelologii i demonologii oraz to, jaką rolę owe istoty pośredniczące odgrywają w kontekście formującego się monoteizmu. Niejako pochodną tego problemu jest kwestia apotropaicznego znaczenia kilku spośród podstawowych micwot: obrzezania, mezuzy i tefillin. Wśród zainteresowań dra Kosiora znajduje się również problem talmudycznych rabinów-dysydentów takich jak np. Elisza ben Awuja, Eliezer ben Hurkanus czy Eleazar ben Dordia – postaci będących niejako na pograniczu judaizmu rabinicznego a równocześnie określających ramy tego fenomenu.

Badania dotyczące socjolingwistyki świata arabskiego zazwyczaj podejmowane są w kontekście dyglosji – dychotomicznego podziału na odmianę wysoką i niską, czyli języka literackiego i dialektów. Tymczasem w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat na skutek przeobrażeń społeczno-politycznych sytuacja językowa uległa zasadniczym zmianom. Przede wszystkim ukształtowała się odmiana pośrednia – kontinuum językowe, tworzone poprzez łączenie elementów języka literackiego i dialektów, które aktualnie pozostaje jedynym naturalnym środkiem komunikacji werbalnej. Ze względu na szeroki zakres zastosowania, także w formie pisanej, powszechną akceptację jako normy komunikacyjnej i duży prestiż na gruncie relacji społecznych jest ona nie tylko narzędziem porozumiewania się, ale pełni również bardzo istotną funkcję kulturotwórczą. Z drugiej strony można zaobserwować coraz szerszy zakres zastosowania języków europejskich, zwłaszcza angielskiego i francuskiego. Dla wykształconych Arabów są one podstawowym narzędziem funkcjonowania na rynku pracy i w systemie edukacji i odgrywają znacznie większą rolę na gruncie relacji zawodowych i towarzyskich niż język literacki. W konsekwencji coraz bardziej powszechne staje się zjawisko przełączania kodów (code-switching) między językiem arabskim i angielskim/francuskim. Zjawiska te – w aspekcie językowym, społecznym i kulturowym – są przedmiotem badań dr Małgorzaty Kniaź, autorki pierwszej w Polsce publikacji dotyczącej odmiany pośredniej pt. Odmiana pośrednia języka arabskiego w Egipcie. Struktura i rola kulturotwórcza (Kraków, 2013)

Za okres klasyczny w historii świata arabsko-muzułmańskiego uznaje się zasadniczo pięć wieków panowania dynastii Abbasydów (750­–1258). Wówczas to nastąpił rozwój kulturowy, a wraz z nim cywilizacyjny imperium, wykorzystujący na szeroką skalę dziedzictwo ludów podbitych. Język arabski oraz ideologia islamu pozwoliły na stworzenie z tej mozaiki obcych elementów w miarę spójnej całości. Mimo coraz bardziej niestabilnej sytuacji politycznej, w sensie modelu kulturowego i cywilizacyjnego klasyczny świat islamu pozostał względnie jednolity. Za punkt kulminacyjny w jego rozwoju uznaje się X w., okres, kiedy praktycznie wszystkie dziedziny życia materialnego i duchowego, indywidualnego i społecznego osiągnęły swój pełny rozkwit.

Wybrane zagadnienia klasycznego świata islamu znajdują się w obszarze zainteresowań Bożeny Prochwicz-Studnickiej, która prowadzi badania z pogranicza antropologii i historii społecznej dotyczące miasta i organizacji społeczeństwa miejskiego. Efektem projektów cząstkowych opartych w przeważającej mierze na materiałach źródłowych są publikacje poświęcone funkcjonalno-przestrzennej strukturze miasta, służbom miejskim, środowiskom lekarskim i znachorskim, a także praktykom leczniczym (leczniczo-ochronnym), czy środowiskom żyjącym na marginesie życia społecznego.

Klasyczny okres kultury i cywilizacji arabsko-muzułmańskiej to także pełne ukształtowanie się prawa (szari'a). Joseph Schacht, jeden z pionierów w badaniach klasycznej myśli prawniczej, podkreślał, że niemożliwe jest zrozumienie muzułmańskich dziedzin wiedzy, a nawet całego islamu bez zrozumienia prawa, że jest to najbardziej typowy przejaw muzułmańskiej drogi życia, sama jego istota. Wciąż jeszcze istnieje wiele obszarów w dziedzinie klasycznego prawa, które nie zostały należycie zbadane lub zostały opracowane z jednej wybranej perspektywy. Bożena Prochwicz-Studnicka prowadzi w tym zakresie (we współpracy z doktorem prawa, Dariuszem Michtą) badania o charakterze porównawczym. Jeden z projektów miał na celu porównanie dwóch instytucji prawnych, które odwołują się do pojęcia słuszności: aequitas – instytucji prawa rzymskiego i istishsanu (preferencji prawniczej) – instytucji prawa muzułmańskiego oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie o tożsamość obu instytucji i ewentualny wpływ jednej na drugą. Kolejny projekt dotyczył suftadży (jednego z podstawowych w klasycznym islamie instrumentów wykorzystywanych w operacjach bezgotówkowych) oraz jej wpływu na kształtowanie się weksla w średniowiecznej Europie. Ostatni z dotychczasowych projektów, realizowany już samodzielnie, miał na celu spojrzenie na klasyczną myśl prawniczą przez pryzmat usul al-fiqh, dyscypliny, która w obcojęzycznej literaturze przedmiotu umownie określana jest terminem teoria prawa, a która budowana była na elementach przynależących (ze współczesnej zachodniej perspektywy) do teorii i filozofii prawa, logiki, epistemologii, teologii i językoznawstwa.

Punktem odniesienia dla aktualnie prowadzonych badań nad klasycznym i częściowo poklasycznym światem islamu jest dla Bożeny Prochwicz-Studnickiej teoria piśmienności, której podstawy zostały stworzone w latach 60. XX w., w wyniku prowadzonych niezależnie od siebie badań nad systemami komunikacji z perspektywy ich oddziaływania na kulturę. Zgodnie z tą teorią pismo jest w stanie dokonywać zasadniczych zmian w kulturze. Zmiany w kulturze oralnej, które następują po przyjęciu przez nią pisma i po jego interioryzacji, dotyczą tak wymiaru instytucjonalnego, jak i mentalnego. Sposób funkcjonowania oralności i piśmienności w ich wzajemnej relacji można przedstawić w postaci jednego, dwubiegunowego modelu, gdzie pomiędzy biegunami rozciąga się równorzędne kontinuum oralno-piśmiennych rozwiązań pośrednich, których realizacja przebiega odmiennie w zależności od kultury (Grzegorz Godlewski). Taki model został przyjęty w badaniach zmierzających do odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu w kulturze arabsko-muzułmańskiej nastąpiła interioryzacja pisma, a tym samym jak rozległe były mentalne struktury oralne począwszy od ok. XII w., kiedy tekst przestał być już wyłącznie wsparciem dla mowy, ale stał się w dużym stopniu przekazem autonomicznym.

35 lat po rewolucji islamskiej wyrosło w Iranie pokolenie ludzi poruszających się płynnie w dwóch rzeczywistościach jednocześnie – w prywatnej domenie taktyk i publicznej sferze strategii. Problematyka tzw. schizofrenii kulturowej jest szczególnie widoczna w środowisku młodych mieszkańców dużych miast – „armii 20 milionów", jak mówił o nich Ruhollah Chomejni. Badania nad przemianami płci kulturowej w tym środowisku mogą dać odpowiedzi na wiele pytań, które nie zostały jeszcze należycie mocno postawione. Co składa się na wyidealizowany obraz „wyzwolonej" Europejki i jak przekłada się to na zjawiska w kulturze młodzieżowej współczesnego Iranu? Jaki obraz zachodniej kultury popularnej wyłania się z doświadczeń tych ludzi? Jakie tendencje tożsamościowe wezmą górę w przyszłości? Takie badania z pogranicza antropologii i psychologii społecznej będzie prowadził w najbliższych latach Krzysztof Żwirski.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Azja Centralna

W 2009 roku dr Marek Moroń oraz studenci KPSC – Piotr Radwański oraz Mateusz Skoronek – odbyli wyjazd badawczy do Tadżykistanu, stanowiący część projektu Pamiris of the Mountain Badakhshan: Geopolitics of the Region versus Individual Identities. W związku z zainteresowaniem kwestiami tożsamości w wybranych regionach Azji Centralnej, uczestnicy badań odwiedzili Górski Badachszan – leżący w Pamirze autonomiczny okręg, zamieszkiwany przede wszystkim przez posługujących się językami pamirskimi wyznawców islamu ismailickiego. W ramach projektu badawczego w 2010 roku w KPSC odbyło się również międzynarodowe seminarium badawcze Tajikistan–Badakshan: Historical and Contemporary Issues of Nation and State. 

W 2012 roku dr Paulina Niechciał odbyła staż naukowo-badawczy w Tadżykistanie, poświęcony badaniom problematyki tożsamości zbiorowej wśród współczesnych tadżyckich liderów społecznych i stanowiący rozwinięcie jej zainteresowania kwestiami tożsamości i religii na obszarach świata kultury irańskiej. Miejscem odbywania stażu była Akademia Nauk Republiki Tadżykistanu w Duszanbe.

W ramach realizacji projektu naukowego "Kulturowe strategie wojny i pojednania. Analiza na przykładzie wojny domowej w Republice Tadżykistanu (1992-1997)", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w ramach konkursu Sonata 5, powstało elektroniczne archiwum prasy tadżyckiej z lat 1990-2000. W archiwum dostępne są następujące materiały:

1). gazety i czasopisma tadżyckojęzyczne – większość numerów z podanych lat:

„Dżunbisz"(1997–1999), „Orion"(1992), „Haftgandż" (1992), „Sadoi Mardum" (1991–1993), „Suchan" (1991),  „Somon"(1991–1992), „Todżikistoni Soweti", potem jako „Todżikistoni Szurawi" oraz „Dżumhurijat" (1990–2000).

2). gazety i czasopisma rosyjskojęzyczne – większość numerów z podanych lat:

„Kommunist Tadżykistana", potem jako „Narodnaja Gazieta" (1990–2000), „Biznes i Polityka" (1992).

 

Archiwum w formie elektronicznej znajduje się w Katedrze Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ i jest dostępne po uprzednim kontakcie mailowym:

- dr Paulina Niechciał paulina.niechcial@uj.edu.pl;

- dr Elżbieta Olzacka elzbieta.olzacka@uj.edu.pl.

Przedmiotem badań Joanny Greli jest dawna i współczesna transkulturowość Wyżyny Tybetańskiej: (1) przenikanie i mieszanie się idei, ich reprezentacji oraz praktyk kulturowych indyjskich, chińskich i ludów ałtajskich (głównie tunguskich i mongolskich) w czasach przed drugą dyfuzją buddyzmu, do XI w., a także (2) współczesne procesy globalizacji kulturowej w tym rejonie. Jej badania obejmują m.in. kulty ludowe i ewolucję semantyczną archaicznych pojęć  oraz analizę współczesnych tekstów kultury i popkultury.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Azja Południowa

Zainteresowania naukowe Marty Kudelskiej ogniskują się wokół zagadnień związanych z kulturą starożytnych Indii, a ich przewodnim przedmiotem jest filozofia indyjska. Przez lata Marta Kudelska zajmowała się tłumaczeniami fundamentalnych dla filozoficznej myśli Indii tekstów – Upaniszad, Bhagawadgity, pomniejszych traktatów filozoficznych – oraz objaśnianiem w formie książek, jak i artykułów problemów filozoficznych, jakie pojawiają się w tych utworach.

Przy interpretowaniu różnych wątków upaniszadowych badaczka odwołuje się głównie do komentarzy i wykładni filozoficznej szkoły adwaita-wedanty. Według wykładni tej szkoły tylko byt absolutny – sat jest rzeczywiście istniejący, a rzeczywistość empiryczna, jako będąca jedynie jego przedstawieniem, wartościowana jest jako posiadająca niższy status ontologiczny. Wymiar sat jest wymiarem poza-empirycznym, niemożliwym do adekwatnego określenia, ani ujęcia w jakiekolwiek kategorie. Najczęstszymi terminami technicznymi, używanymi w filozoficznym języku Indusów, na byt absolutny jest ˜tman, gdy przyjmujemy perspektywę podmiotową oraz brahman, gdy przyjmujemy perspektywę opisu rzeczywistości w jej wszech totalności. Według adwaity zachodzi pełna tożsamość pomiędzy atmanem a brahmanem, możemy tu zatem mówić o bardzo radykalnym monizmie. Dlatego nie ma ostatecznie różnicy ontologicznej, a ściślej mówiąc – metafizycznej, pomiędzy wymiarem absolutnym i empirycznym, raczej jest to wartościowanie z poziomu epistemicznego. Myśliciele indyjscy przypisywali status istnienia tylko rzeczywistości podmiotowej, a rzeczywistość empiryczną uważali za działającą i bytującą, nie ze względu na siebie samą, ale ze względu na istnienie podmiotu. I dlatego ów podmiot, którego istota według adwaity jest poza empiryczna, jest racją dostateczną dla wytłumaczenia doświadczania, a przez to istnienia, rzeczywistości przedstawionej. Rzeczywistość empiryczną postrzegamy, z natury rzeczy, w jej wymiarze przedmiotowym, a to musi zakładać istnienie podmiotu.

Tłumacząc i interpretując klasyczne teksty tradycji indyjskiej Marta Kudelska stara się przekładać metaforyczny i pełen niejasnej symboliki język starożytnych tekstów na lepiej zrozumiały dla czytelnika europejskiego techniczny język filozofii, wypracowany w kręgu kultury Zachodu. W wyniku tych prac pojawił się nowy wątek badań – problemy z przekładaniem kluczowych dla innych kultur pojęć i terminów. To skłoniło do prowadzenia badań w zakresie filozofii porównawczej i zajęcia się zagadnieniem przekładalności terminologicznej i semantycznej tekstów powstałych w różnych kręgach kulturowych. Wszystkie te badania doprowadziły do bardzo ciekawych wniosków. W wielu kulturach pojawiają się te same pytania i często te same nań odpowiedzi, choć wydawać się mogą one różnie artykułowane. Po bliższej analizie okazują się one uniwersalne, ale tylko wtedy, gdy najpierw dokładnie zdefiniujemy i opiszemy kontekst kulturowy, w jakim występują, a dopiero później możemy porównywać, w jaki sposób one funkcjonują. Znajdujemy wtedy uniwersalne wątki, których wartość poznawcza nie została zubożona poprzez zbyt powierzchowne i upraszczające porównania. Dotyczy to nie tylko ściśle zdefiniowanych poglądów, ale również sposobów ich opisu, ale także metodologii do tego prowadzących. W takim znaczeniu można na przykład powiedzieć o „pre-fenomenologicznej" metodzie badania bytu, którą można znaleźć w Upaniszadach ponad dwa tysiące lat przed Husserlem. 

Agnieszka Staszczyk od początku współpracy z KPSC prowadzi przez badania naukowe w zakresie kultury i sztuki subkontynentu indyjskiego. W szczególności badania te dotyczą źródeł ikonografii wizerunków religijnych. Dlatego obejmują zarówno analizę najstarszych wizerunków bóstw oraz pierwszych przedstawień opowieści mitologicznych, jak i ikonograficzne opisy w tradycji literackiej. Praca ta wpisuje się w światowe badania dotyczące genezy wizerunków kultowych w Indiach i ewolucji ich form. W ramach swojej pracy naukowej przygotowuje obecnie słownik ikonograficzny sztuki indyjskiej. Poza tym w ramach projektu NCN zajmuje się badaniem kontynuacji typów ikonograficznych w rzeźbie świątyń powstałych w XX wieku.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Azja Wschodnia

W centrum zainteresowań dr Renaty Iwickiej znajdują się kraje Azji Wschodniej, zwłaszcza Półwyspu Koreańskiego oraz Japonia a także zagadnienia związane z demonologią.

Od kilku lat zajmuje się przede wszystkim kwestiami demonologicznymi w kontekście badań komparatystycznych. Demonologie badane są traktowane w ujęciu komplementarnym antropologicznie i kulturowo, jako dynamicznie zmieniający się cykl motywów i symboli. Wgląd w systemy mitologiczne dokonuje się ze szczególnym uwzględnieniem tradycji J. Campbella. Krąg tych wierzeń nie jest bowiem statycznym basenem motywów, lecz raczej wartkim strumieniem, w którym łączą się lub oddzielają rozmaite wątki i symbole. Badania obejmują również motywy obecne w mitologiach najnowszych, popkulturowych, miejskich i sztucznych.

W przypadku Korei, przedmiotem zainteresowań jest historia i kultura tradycyjna, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki, religii oraz tańca. Powyższe kraje Azji Wschodniej z włączeniem Tajwanu, stanowią jednocześnie komplementarny system trzeciego kręgu zainteresowań, mianowicie nacjonalizmów obecnych w najnowszej historii regionu Pacyfiku oraz antropologicznego i kulturoznawczego ujęcia kultury popularnej tychże krajów.

Dr Renata Iwicka jest autorką pierwszego w Polsce przekładu XXVII księgi XII-wiecznego zbioru anegdot Konjaku monogatari, jaka ukazała się pod tytułem Japońska księga duchów i demonów. Zbiór historii dawnych i obecnych Konjaku monogatari (Toruń, 2013). Najnowszym wynikiem badań nad nacjonalizmami azjatyckimi w popkulturze będzie artykuł pt. Nationalisms of East Asia in the Popular Culture (2014).

Wioletta Laskowska-Smoczyńska jest z wykształcenia japonistką (absolwentką UJ i Tokyo University w Tokio). Od czasu studiów głównym tematem jej zainteresowań pozostaje kultura Japonii, a w szczególności literatura i zagadnienia z zakresu visual arts. Poza prowadzeniem zajęć dydaktycznych z języka japońskiego w KPSC), na co dzień pracuje w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha" w Krakowie, co pozwala na harmonijne połączenie pasji, zainteresowań badawczych i rozwiązań praktycznych.  Od wielu lat zajmuje się popularyzacją kultury japońskiej w Polsce. Była koordynatorką występów japońskich grup teatralnych (, kyōgen, rakugo, nihon buyō etc.) oraz kuratorką wystaw o tematyce filmowej: między innymi: Akira Kurosawa. W stulecie urodzin (2011), Kino japońskie w polskim plakacie filmowym (2011) i fotograficznej (100 lat Tokio (2011), Święta Góra Fuji (2012)). Jest autorką publikacji i przekładów z zakresu literatury i kultury Japonii oraz katalogów wystaw.

Odrębną dziedziną zainteresowań W. Laskowskiej-Smoczyńskiej pozostają zagadnienia związane z nauczaniem języka japońskiego. Wieloletnia praktyka lektorska i translatorska, podparta udziałem w szkoleniach prowadzonych między innymi przez The Japan Foundation, jest systematycznie uzupełniana poprzez wymianę materiałów i doświadczeń z innymi lektorami języka japońskiego (networking). 

Klaudia Adamowicz swoje badawcze zainteresowania koncentruje w głównej mierze na współczesnej japońskiej kulturze i zachodzących w jej obszarze przemianach; interesują ją również transkulturowe przepływy pomiędzy współczesną Japonią a Zachodem.  Główny obiekt obecnych badań stanowi japońska kultura alternatywna, ze szczególnym uwzględnieniem subkulturowej mody i muzyki, ujęta z perspektywy samych odbiorców, zarówno w Japonii, jak i w perspektywie porównawczej na Zachodzie.

Klasyczna myśl chińska jest jednym z najistotniejszych wyznaczników elementów cywilizacji Chin. W KPSC dyscyplina ta stanowi podstawowy przedmiot badań Rafała Banki. Zajmuje się on przede wszystkim klasyczną filozofią chińską w perspektywie porównawczej z filozofią zachodnią, a także w kontekście niektórych współczesnych zagadnień filozoficznych. Kolejny obszar badań naukowych, znajdujący się na pograniczu kultury oraz filozofii, to współczesna estetyka oraz sztuka Chin. Jeżeli chodzi o badania z zakresu kulturoznawstwa porównawczego, dotyczą one głównie zjawiska diaspory chińskiej jako przykładu złożonej interakcji kulturowej. 

Monika Kołodziej prowadzi badania dotyczące współczesnych trendów i kierunków przemian, jakim podlega pokolenie młodych dorosłych (18–34 latków) określanych jako chińscy muzułmanie Hui. Pytania badawcze dotyczą problemu identyfikacji tożsamości indywidualnej na tle tożsamości zbiorowej zarówno muzułmańskiej jak i chińskiej, przy jednoczesnym uwzględnieniu widocznych w dużych miastach trendów utożsamianych z szeroko rozumianą zachodnią popkulturą.

Kluczowymi aspektami w tym temacie są dylematy współczesnych młodych Chińczyków Hui związane z konfrontacją paradygmatów odmiennych kręgów kulturowych, a także ambiwalencją polityki rządu względem mniejszości etnicznych. Chiński rząd z jednej strony propaguje ideologię nowoczesności, która traktuje religijność jako zjawisko nieprzystające do wizji współczesnego, kosmopolitycznego państwa. Z drugiej zaś – postuluje politykę tolerancji wobec mniejszości etnicznych, gdzie religia jest jednym z kluczowych elementów identyfikacji.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Badania porównawcze

Symbolika religijna w perspektywie porównawczej stanowi przedmiot zainteresowań Agaty Świerzowskiej. Od kilku już lat zajmuje się ona głównie zagadnieniami związanymi z rolą kamienia, kamieni szlachetnych i ozdobnych w kulturze sensu largo, zwracając przy tym szczególną uwagę na ich miejsce w symbolice religijnej i magicznej. Bogactwo symboliki poszczególnych klejnotów odkrywa dopiero szczegółowa analiza różnorodnych danych materiałowych, w których pojawia się motyw kamieni. Chodzi tu bądź o artefakty – przedmioty wskazujące na udział kamieni w sferze sakralnej (rytuały), magicznej (amulety, talizmany), a także związanej z nimi alchemii, bądź to wszystko, co wchodzi w zakres przekazu ustnego lub literatury (teksty sakralne, pieśni, modlitwy, mity, przesądy, podania, legendy, opowieści narosłe przez wieki wokół poszczególnych klejnotów). Niezwykle ciekawy jest także udział zwłaszcza kamieni szlachetnych w ludowej medycynie. Badania te zaowocowały powstaniem dwóch prac poświęconych symbolice kamieni szlachetnych pochodzenia organicznego – Perła w kulturze i religiach świata (Kraków 1999) oraz Bursztyn, koral, gagat. Symbolika religijna i magiczna (Kraków 2003). Stanowią one pierwsze w literaturze polskiej tak obszerne, syntetyczne studia zagadnienia. 

Teoria cywilizacji pozostaje polem zainteresowań Agnieszki Kowalskiej i Agaty Świerzowskiej. Subdyscyplina ta dostarcza podstawowej wiedzy w zakresie analizy i metodologii oraz komparatystyki cywilizacyjnej. Perspektywa cywilizacyjna skupia się na synchronicznym i diachronicznym ujęciu cywilizacji starożytnych i współczesnych. Komparatystyczne a zarazem interdyscyplinarne podejście do badań nad statyką i dynamiką układów społeczno-kulturowych pozwala na wieloaspektowe interpretacje obserwowanych mechanizmów. Stąd realizowane w tym nurcie badania dotyczą zarówno zjawisk charakterystycznych dla wybranych kręgów kulturowych, ich transformacji pod wpływem czynników endogennych, jak i egzogennych oraz analizy porównawczej analogicznych zjawisk funkcjonujących w różnych tradycjach kulturowych. 

W latach 1994–2002 Andrzej Flis spędził łącznie dwa lata na Dalekim Wschodzie – w Chinach, Hong Kongu, Makau, Japonii, Korei i na Tajwanie – a także w Indochinach – w Wietnamie i Kambodży – prowadząc zarówno obserwacje terenowe, jak też wykłady na tamtejszych uniwersytetach. Badania te znalazły swoje odbicie w ostatnim rozdziale książki Chrześcijaństwo i Europa zatytułowanym Dynamika cywilizacji: Europa – Chiny – Japonia, a także w kilku artykułach autora opublikowanych w języku angielskim, japońskim i koreańskim. Konfucjański krąg kulturowy – cywilizacja Chin, Korei, Wietnamu i Japonii – stanowi najpełniejsze przeciwieństwo kultury europejskiej i z tego też powodu stanowi znakomity socjologiczny układ odniesienia dla badania Zachodu. 

Współcześnie toczy się wieloaspektowa dyskusja nad znaczeniem mitu w kulturze, zwłaszcza tej określanej jako popularna. Przedmiotem badań Izabeli Trzcińskiej jest zarówno forma współczesnych mitów, a przede wszystkim ich reinterpretacja w szeroko rozumianej fantastyce, jak i nowe ramy funkcjonowania współczesnego bohatera mitycznego. Do charakterystycznych cech badanego mitu należy to, że zazwyczaj odwołuje się on do starszych tego typu przekazów, dzięki czemu odbiorca ma poczucie jego „odwieczności". Jednocześnie, o czym pisał Claude Levi-Strauss, w kolejnych transformacjach mitycznej opowieści dokonuje się ciągła, czasem trudno zauważalna adaptacja starszych tradycji do nowych warunków. Klasyczny bohater mitu, a także bajki magicznej (Propp) zostaje zawsze skonfrontowany z przestrzenią sacrum lub z działaniem niezwykłej mocy i to spotkanie zyskuje szczególne znaczenie zarówno dla losów samego bohatera, jak i świata, z którego on pochodzi. Podstawą takiego rozumienia mitu bohaterskiego stały się opracowania Josepha Campbella, który udowodnił istnienie niezwykle trwałego, uniwersalnego modelu określonego przez niego mianem monomitu. Wydaje się jednak, że współczesne adaptacje wątków mitycznych zaczynają zdecydowanie wykraczać poza ten klasyczny wzorzec. Badania te wydają się szczególnie istotne w kontekście współczesnej refleksji dotyczącej tożsamości. Istotnym aspektem tych reinterpretacji pozostaje ich obecność w kulturze wizualnej, w rezultacie licznych adaptacji opowieści fantastycznych w filmach i grach.

Kulturę współczesną charakteryzują zupełnie nowe warunki komunikacji, niewystępujące nigdy wcześniej w takich formach i natężeniu. Określa je przede wszystkim pojawienie się cyberprzestrzeni i związanej z nimi platformy mediów społecznych, a także międzykulturowości. W tej sytuacji niezwykle istotna stała się konieczność ustalenia nowych sposobów wzajemnego porozumiewania się. Izabela Trzcińska zajmuje się przenikaniem zwyczajowych i współczesnych form komunikowania w kontekście tradycji Wschodu i Zachodu.

Zjawisko rozwoju chrześcijańskich form monastycznych na terenie Bliskiego Wschodu i Europy stanowi szczególną płaszczyznę zainteresowań badawczych Agnieszki Kowalskiej. Efekty analizy zagadnienia przedstawione zostały w pracy doktorskiej dotyczącej narodzin monastycyzmu wczesnochrześcijańskiego w Egipcie, jego rozwoju oraz oddziaływania na inne religijne tradycje bliskowschodnie i europejskie. Prowadzone badania uwzględniają nie tylko płaszczyznę religijną, symboliczną i duchową zjawiska, ale przede wszystkim ukazują ruchy eremicki i cenobityczny w kontekście rutynizacji i instytucjonalizacji charyzmy. Zagadnienie transformacji indywidualnych rozwiązań do postaci rozbudowanych struktur organizacyjnych pozostają istotnym aspektem badań nad mechanizmami społeczno-kulturowych przekształceń.

Katarzyna Bajka zajmuje się badaniem form mitu i rytuału we współczesności, w tym w kulturze popularnej. Jeśli chodzi o mit, interesuje ją treść współczesnych i klasycznych narracji i ich ewolucja, w tym analiza baśni, opowieści superbohaterskich; książek, filmów i seriali zawierających wątki nadnaturalne i fantastyczne, a także działanie tak zwanych fandomów, czyli „życie" mitu w skupiskach ludzkich, tworzenie i przenikanie się treści kanonicznych i apokryficznych, powtarzające się wersje i wątki. Metodologicznie łączy podejście antropologii strukturalnej (C. Levi-Strauss) i psychoanalizy (J. Campbell) dozwalające wykryć szkielet mitu w opowieści i określić jego kulturowe sensy, a także podejścia teorii komunikacji i z dziedziny nowych mediów, rozszerzające możliwości badawcze na świat mediów społecznościowych i szeroko pojętej cybersprzestrzeni (następcy McLuhana i W. Onga). Interesują ją również wszelkie teorie mitu, które można odnieść do treści oralnych, literackich i audiowizualnych. Obecnie doktorantka zajmuje się tematem heroizmu (bohaterstwa) i bada przemiany funkcji i znaczenia postaci bohatera we współczesnej, post-komunistycznej Polsce, w społecznościach miejskich.

Jeśli chodzi o rytuał, doktorantka interesuje się szczególnie antropologią ciała, w tym antropologią jedzenia, tematem władzy i kontroli nad ciałem oraz teorią habitusu i związkami cielesności z religią i symboliką. Prowadziła badania nad stereotypami narodowymi i religijnymi w wielokulturowych społecznościach wiejskich w okolicach Przemyśla oraz badania nad znaczeniem przygotowywania przetworów spożywczych jako specjalnym typem pożywienia, dystrybuowanym zgodnie z „mechaniką daru". Prowadzi kursy „Ciało – Religia – Antropologia" i „Symbolika krwi". 

Karolina Maria Kotkowska prowadzi badania dotyczące kulturowych konsekwencji zderzenia myśli Wschodu i Zachodu na gruncie polskim przez pryzmat źródeł związanych ze środowiskiem ezoterycznym. Jednym z głównych sposobów transmisji filozofii Wschodu na Zachód były organizacje o charakterze inicjacyjnym, a wzmożone zainteresowanie tematyką wywołała Helena P. Bławatska i inne osoby zaangażowane w nurt rozważań teozoficznych. 

Zachodni ezoteryzm, który stał się medium recepcji tych treści, wniósł do rozumienia egzotycznych elementów ważny wkład interpretacyjny. Głównym problemem badawczym jest próba ustalenia rozumienia kategorii Wschodu w perspektywie  recepcji treści o charakterze ezoterycznym na przełomie XIX i XX wieku oraz wskazanie cech odróżniających je od oryginalnych źródeł.

Badania dotyczą komunikacji niewerbalnej, inaczej zwanej „mową ciała". Obejmują wszelkie elementy mowy ciała (mimikę, kontakt wzrokowy, trzymanie i ruch głowy, gesty, postawę i ruch ciała, organizację przestrzeni), jak i znaki i sygnały wysyłane przy pomocy ciała w różnych sytuacjach. Przedmiotem badań jest więc rola mowy ciała w kontaktach interpersonalnych – w życiu prywatnym oraz zawodowym - z uwzględnieniem różnic w „kobiecej" i „męskiej" mowie ciała oraz różnych kręgów kulturowych. Dużo miejsca w badaniach zajmują emocje – ich sposób wyrażania (m.in. za pomocą mikroekspresji) bądź hamowania i maskowania oraz wpływ tych ostatnich na fizjologię człowieka. Badania prowadzi dr Bożena Gierek.

Badania dotyczą zagadnień związanych ze śmiercią (postrzeganiem jej, podejściem do niej) w różnych kręgach kulturowych na różnych etapach rozwoju kulturowego. Obejmują one obrzędy pochówkowe oraz eschatologię. Porównywanie tych obrzędów i wierzeń (poglądów) pozwala na wskazanie podobieństw i różnic, a w dalszej kolejności – wpływu na nie uwarunkowań kulturowych. Badania prowadzi dr Bożena Gierek.

Badania dotyczą następujących ludów: indoeuropejskich (Bałtów, Celtów, Germanów, Scytów, Słowian, Traków) i nieindoueropejskich (Basków, Ugrofinów). Obejmują one: organizację społeczną, system wartości, zwyczaje, obrzędy, miejsca kultu oraz wierzenia. Powyższe kultury europejskie miały znaczący udział w kształtowaniu się współczesnej kultury europejskiej na długo przed wprowadzeniem chrześcijaństwa, na którym także odcisnęły swoje piętno. Do tych kultur w dalszym ciągu odwołuje się wiele różnorakich ruchów, m.in. neopogańskich czy nacjonalistycznych, szukając w nich poparcia dla swoich ideologii. Europa stanowi mozaikę narodów o różnorodnych podstawach kulturowych, dlatego też zrozumienie pewnych zjawisk występujących w obrębie tej wielkiej wspólnoty nie jest możliwe bez odwołania się do korzeni poszczególnych kultur. Badania prowadzi dr Bożena Gierek.

Wojnę i kulturę łączą wielorakie sploty wzajemnych powiązań. Kultura, przenikająca wszystkie dziedziny ludzkiego życia, kształtuje również zjawisko wojny, które nigdy w historii ludzkich konfliktów nie było przecież tylko wyładowaniem zwierzęcych, agresywnych instynktów.

Mimo to wojna rzadko analizowana jest od strony kulturowej – jako wytwór kultury prowadzących ją społeczeństw, a jednocześnie jako zjawisko, które silnie wpływa na tę kulturę. Jeszcze rzadziej podejmowane są próby rozważania wojny jako zjawiska per se kulturowego. Zagadnienia te są przedmiotem badań dr Elżbiety Olzackiej, która zajmuje się zarówno teoretycznymi aspektami związków łączących wojnę i kulturę, jak i badaniami historycznych i współczesnych kultur wojennych. Interesuje ją również aspekt porównawczy, pozwalający na uwypuklenie znaczenia kulturowego kontekstu w kreowaniu odmiennych modeli zwycięstwa i – w rezultacie – sposobów prowadzenia wojen. Do tej pory efektem jej badań stała się praca doktorska (Wojna a kultura. Rola czynników kulturowych w nowożytnej rewolucji militarnej), a także szereg artykułów naukowych z tego zakresu.

Rozwijane interdyscyplinarne podejście, łączące socjologię i kulturoznawstwo ze studiami nad wojną (war studies) wykorzystuje obecnie w badaniach kulturowych aspektów wojny domowej w Tadżykistanie.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Studia buddologiczne

Badania nad buddyjską filozofią Tybetu, które prowadzi Artur Przybysławski dotyczą następujących zakresów tematycznych:

  • Problematyka tathagatagarbhy w tekstach filozofów tybetańskich, zwłaszcza przedstawicieli poglądu gzhan stong, wraz z dyskusjami z opozycyjnym stanowiskiem rang stong.
  • Epistemologia buddyjska Tybetu, w szczególności idealistyczne interpretacje filozofii Dignagi i Dharmakirtiego w tradycjach Sakja, Kagyu i Njingma.
  • Filozoficzne treści w pieśniach urzeczywistnienia oraz literaturze biograficznej wielkich mistrzów buddyzmu tybetańskiego.
  • Przekłady ważnych dzieł filozoficznych filozofii tybetańskiej oraz tekstów mahajany indyjskiej zachowanych tylko w tybetańskich przekładach.

Jacek Trzebuniak prowadzi badania nad kulturą i religiami Tybetu. W obszarze jego zainteresowań znajdują się następujące zagadnienia:

  • Rozwoj buddyzmu tybetańskiego w świecie zachodnim.
  • Wierzenia i praktyki rdzennej tradycji tybetańskiej – Yungdrung Bon.
  • Tybetańska doktryna wielkiej doskonałości – dzogczen (tyb. rdzogs chen).

Badania nad gramatyką współczesnego języka tybetańskiego ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania struktur czasownikowych prowadzi Artur Przybysławski. 

Naukowe zainteresowania Szymon Bogacza dotyczą teorii epistemologicznych rozwijanych w filozoficznych szkołach buddyzmu indyjskiego. Teorie te dotyczą nie tylko procesów wiedzotwórczych, lecz również ich metafizycznej podstawy, czyli natury umysłu oraz poznawanych obiektów. Na badania nad epistemologicznymi teoriami buddyjskich Indii składa się:

  • tłumaczenie tekstów sanskryckich, m. in. Podstawowych wersów Środkowej Drogi (Mūlamadhyamakakārikā) Nagardżuny, oraz fragmentów tekstów tybetańskich;
  • badanie historycznego rozwoju najważniejszych pojęć epistemologicznych w różnych szkołach i tradycjach buddyjskich oraz bramińskich, zwłaszcza tradycji „Środkowej Drogi" (madhyamaka);
  • konceptualna analiza najważniejszych problemów związanych z poznaniem w buddyjskich Indiach, m. in. natury umysłu, sporu realizm – antyrealizm, logicznych podstaw argumentacji, teorii uzasadnienia oraz teorii prawdy.