Izabela Trzcińska, Logos, mit i ratio. Wybrane koncepcje racjonalności od XV do XVII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
W książce został przedstawiony problem narodzin koncepcji ratio w epoce renesansu. Nawet pobieżna analiza źródeł nie pozostawia wątpliwości, że mit odegrał szczególną rolę w kształtowaniu ówczesnego pojęcia racjonalności. Rzetelna i obiektywna rekonstrukcja tych poglądów nie należy jednak do zadań łatwych, gdyż dzisiejsze kategorie poznawcze nie pasują do tego swoistego i pełnego pasji okresu, a racjonalność, o której tu mowa, nie tylko nie podlega rygorowi współczesnej definicji, lecz staje czasem także w ostrej opozycji do wobec tradycji średniowiecznej. W koncepcji racjonalności zakorzenionej w renesansowej interpretacji mitów wyraziła się próba nowego określenia miejsca człowieka w świecie. Mityczne wyobrażenia przyczyniły się do zbudowania bezprecedensowego w świecie chrześcijańskim przekonania, że człowiek może współtworzyć świat, przekształcać otwarte dzieło natury, i nawet jeżeli źródła tych twierdzeń pozostawały w dużej mierze irracjonalne, to stały się one istotnym komponentem nowożytnej racjonalności.
Spis treści
Wprowadzenie. Przedmiot i metoda
Główne kierunki badań
Przedmiot rozprawy
Metoda
Rozdział I. Skąd ratio? Spór o znaczenia
Rozdział II. Od mitu do Logosu, od racji do mitu
I. Antyczna geneza problemu
II. Wolność rozumu
III. Odrodzona ratio i dylematy nowożytności
Rozdział III. Między sacrum i profanum: obszar mitu
I. Specyfika antycznych mitów
1. Mit platoński
2. Mit gnostycki i hermetyczny
II. Mit filozoficzny w kulturze renesansu
1. Hermes Trismegistos i prisca teologia
2. Świat w zagadce: alegoria
3. Alegoria biblijna
4. Mity w nowożytnej filozofii
III. Natura języka: symbol
IV. Mit i utopia
Rozdział IV. Mit o Logosie
I. Logos i zoe
II. Logos i techne
III. Hermetyczny Logos filozofów
IV. Objawienie Logosu
V. Powrót mitu
VI. Ratio Logosu
VII. Logos i stworzenie
VIII. Hermetyczny Logos w epoce renesansu
1. Renesansowy Hermes
2. Logos Poimandresa i problem niepewnej racji
3. Logos natury
4. Człowiek i jego sztuka
Ratio mitu, czyli kilka uwag na zakończenie